Koronaráddjehusat ja sápmelaččat: Rádjeguovlluid bearrašiid ja servošiid rievttit galget gudnejahttojuvvot maid heahtedili áigge
Govven: Matthew Ross, Wikimedia Commons
Koronapandemiija dihte ráddjehusat riikkaid rájiin leat čavgon maid Sámis. Ráddjehusat juhket bearrašiid ja servošiid, geat orrot miehtá riikkarájiid. Ráddjehusain leamaš mearkkašahtti váikkuhusat maid árbevirolaš sámi boazodollui. Riikkaid siste sáhttá mátkkoštit lullin davás, vaikko lullin njoammumat leat olu eanet go davviguovlluin. Dasa eai oro gávdnomin ákkat, ahte davvin servošiin ja bearrašiin ii leat vejolašvuohta doalahit oktavuođaid nuppiideasetguin. Sámiráđđi gáibida riikkaid gudnejahttit rádjeguovlluin ássi sámiid álgoalbmotrivttiid.
Sámiráđđi lea fuolas koronavirusa dagahan dilis. Vuođđorivttiid geahččanguovllus máŋggat pandemiija áigásaš ráddjehusat leat leamaš áššáigullevaččat. Ráddjehusain lea goittotge stuorra váikkuhusat sápmelaččaid vuođđo- ja olmmošvuoigatvuođaid ollašuhttimii, earenomážit čoahkkanan- ja johtinfriddjavuhtii ja mánáid rivttiide. Sápmi lea juhkkojuvvon njeallje riikka rájiiguin ja máŋggat sámebearrašat ellet ja barget badjel riikkarájiid. Ovdamearkka dihte barggus fitnan Norgga bealde lihkostuvvá, muhto bearašlahtuin eai leat vejolašvuođat oaidnit nuppi nubbi. Dát orru dárbbašmeahttun, eandalii go vuhtiiváldojuvvo, ahte riikkaid siste mátkkošteapmi lulliguovlluin davás lea vejolaš, vaikko, lullin leat olu eanet koronanjoammumat go davviguovlluin.
Rájiid gidden koronapandemiija áigge lea váikkuhan sámeservošiid, -bearrašiid, -ealáhusaid, fitnodatdolliid ja bargiid gaskasaš oktavuođaide. Sámedáiddárat, -duojárat ja eará fitnodatdoallit leat báhcán bargguheapmin čavga mátkkoštanráddjehusaid dihte. Ráddjehusain ja rájáfáktemiin leamaš negatiivvalaš váikkuhusat maid sámeboazodollui ja rájiid rasttildeaddji boazobargguide, earenomážit Suoma ja Ruoŧa rájiin.
Eiseválddit eai leat vel árvvoštallan, mo čavgojuvvon rádjefákten váikkuha sápmelaččaid kollektiivvalaš rivttiide. Dán galggašiige guorahallat duohtavuođalaš dássearvvu geahččanguovllus. Stáhtat eai leat ráđđádallan ja duohtandahkan oktavuođas sámiin beaktilis doaibmabijuid, mat sihkkarastet sámiid rievtti doalahit vuoiŋŋalaš, kultuvrralaš, politihkalaš, ekonomalaš ja sosiála oktavuođaid koronapandemiija áigge. (ON julggaštus álgoálbmogiid vuoigatvuođain, artihkal 36)
Sámiráđđi illuda go koronaboahkkun lea dál fidnemis, muhto fuomášahttá ahte go boahkuheamit ovdánit, vuođđorivttiid ráddjema galgá árvvoštallat dárkileapput. Sámiráđđi gáibida stáhtaid gudnejahttit sámiid álgoalbmotrivttiid pandemiija duostundoaimmain boahtte áiggis, earenoamážit rádjeguovlluin. Sámiráđđi ávžžuha eiseválddiid giddet fuomášumi rádjeguovllu servošiidda vai rádjejohtin livčče njuovžil ja buot doaimmain gudnejahttojuvvošii priváhtavuohta ja riekti bearášeallimii, doaimmat bargojuvvošedje kultursensitiivvalaččat, eaige dat dagahivčče olbmuide badjelmearálaš hehttehusaid. Stáhtat galget bargat ovttasbarggus guovllu stáhtaiguin ja sámiin vai dilli rádjeguovlluin buorrána.
