Sámiráđi njuolggadusat

Sámiid 19. konfereansa lea dohkkehan njuolggadusaid Roavvenjárggas 29.-31.10. 2008. Sámiid 22. konfereansa lea divvon njuolggadusaid Jielleváres 10.-14.08.2022.

1 § SÁMIRÁĐĐI

Sámiráđđi lea Suoma, Norgga, Ruošša federášuvnna ja Ruoŧa sámi váldoorganisašuvnnaid eaktodáhtolaš ja iešráđálaš kulturpolitihkalaš ja politihkalaš ovttasbargosearvi. Sámiráđđi lea ii-ráđđehuslaš siviilaorganisašuvdna (non-governmental organization).

2 § ULBMILAT 

Sámiráđi váldoulbmilin lea gohcit sámiid ovdduid álbmogin, nannet sámiid oktiigullevašvuođa riikkarájáid rastá oktan álbmogin ja eamiálbmogin ja bargat, ahte sápmelaččat maiddái boahttevuođas dohkkehuvvojit oktan álbmogin ja eamiálbmogin, man kultuvrralaš, politihkalaš, ekonomalaš, siviila, sosiálalaš ja  vuoiŋŋalaš vuoigatvuođat sihkkarastojit guđege riikka láhkaásahusain, guoskevaš riikkaid ja sámiid ovddasteaddji orgánaid gaskasaš soahpamušaiguin ja álbmotrievttálaš šiehtadusaiguin muđui. Sámiráđđi bargá maiddái riikkaidgaskasaččat sápmelaččaid ja eará eamiálbmogiid beroštumiid ja vuoigatvuođaid ovddideami ja sihkkarastima várás.

3 § SÁMIRÁĐI ČOAKKÁDUS

Sámiráđđái gullet vihttanuppelohkái (15) lahtu, geain viđas (5) leat Norgga bealde, njealjis (4) Ruoŧa bealde, njealjis (4) Suoma bealde ja guovttis (2) Ruošša bealde.

Sámekonfereansa nammada ráđđelahtuid oktan persovnnalaš várrelahtuiguin miellahttoorganisašuvnnaid konfereansasáttagottiid evttohusa vuođul.

Juos ráđđelahttu heaitá lahttovuođas gaskan doaibmabaji dahje ii šat sáhte doaimmahit su bargguid jápmima, guhkesáiggi buohcuvuođa dahje eará persovnnalaš dilálašvuođaid geažil, de ráđđi vállje ođđa lahtu guoskevaš searvvi evttohusa mielde.

Ráđđelahttu heaitá doaibmamis Sámiráđi lahttun, juos

a) su searvi ii leat šat ráđi lahttu dan geažil go organišuvdna heaittihuvvo dahje massá ráđi lahttovuođa 9 § vuođul,

á) ráđđelahttu ieš cealká eret ráđi lahttovuođas,

b) ráđđelahttu ieš cealká eret lahttovuođas iežas searvvis,

c) ráđđelahttu biddjojuvvo eret iežas searvvis

d) ráđđelahttu muđui geassáda dahje ferte geassádit eret iežas searvvi lahttovuođas. 

4 § SÁMIRÁĐI JOĐIHEADDJI

Sámiráđđi vállje ieš jođiheaddjis bargolávdegotti lahtuid gaskavuođas. Jođiheaddji válljejuvvo guovtte (2) jagi áigodahkii. Jođiheaddji áigodaga sáhttá joatkit nuppi guovtti jahkái, áššis galgá jienastit. Bargolávdegotti eará lahtut leat ráđi várrejođiheaddjit.

Juos jođiheaddji heaitá Sámiráđi lahttun dahje ii šat sáhte fuolahit geatnegasvuođaidis jápmima, guhkesáiggi buohcuvuođa dahje eará persovnnalaš dilálašvuođaid geažil, de Sámiráđđi vállje ieš ođđa jođiheaddji ráđi várrejođiheaddjiid gaskkas doaibmaáigodahkii, mii ain lea báhcán. Sámiráđđi vállje várrejođiheaddji ráđđelahtuid gaskkas dan riikkas, mas dán maŋŋá ii leat ráđi jođiheaddji dahje várrejođiheaddji.

Seammaláhkai go eará ráđđelahttu, de Sámiráđi jođiheaddji heaitá doaibmamis ráđi lahttun, juos

a) su searvi ii leat šat ráđi lahttu dan geažil go organišuvdna heaittihuvvo dahje massá ráđi lahttovuođa 9 § vuođul,

á) son ieš cealká eret ráđi lahttovuođas

b) son ieš cealká eret lahttovuođas iežas searvvis 

c) son lea biddjon eret iežas searvvis

d) son muđui geassáda dahje ferte geassádit eret iežas searvvi lahttovuođas.

5 §  SÁMIRÁĐI DOAIBMAÁIGODAT JA MEARRÁDUSAT

Sámiráđi lahtuid doaibmaáigodat álgá ja nohká sámekonfereanssa mearrádusa mielde. Sámiráđđi ortniiduvvá nu jođánit go vejolaš dan maŋŋá, go sámekonfereansa lea dan nammadan.

Ráđđi berre figgat juksat ovttaoaivilvuođa áššiin, maid dat gieđahallá. Juos oktasaš oaivil ii juksojuvvo, de mearriduvvo jienastemiin. Juohke ráđđelahtus lea okta jietna. Ráđđi lea mearridanválddálaš dalle go eanet go bealli lahtuin lea mielde. 

Ráđi mearrádusat dahkkojit ovttageardánis eanetloguin. Juos jienat juohkásit dássálagaid, de ságajođiheaddji duppaljietna čoavdá ášši. Persovnnaválggain dássejietnalohku čovdojuvvo vuorbádemiin.

Sámiráđđi dohkkeha iežas bargoortnega ja iežas ekonomalaš geatnegasvuođaid háltelinjjáid.

6 § SÁMIRÁĐI ORGÁNAT

Sámiráđi bissovaš orgánat leat bargolávdegoddi ja kulturlávdegoddi.

Dáid bissovaš orgánaid lassin Sámiráđđi sáhttá nammadit bargojoavkkuid, lávdegottiid ja ad hoc -komiteaid dárbbu mielde. Sámiráđis sáhttet leat maiddái riikkajuhkosat, juos dát lea mávssolaš; Suoma, Norgga, Ruošša ja Ruoŧa juogus.

7 § SÁMIRÁĐI BARGOLÁVDEGODDI

Sámiráđis galgá leat bargolávdegoddi. Ráđi jođiheaddji ja várrejođiheaddjit doibmet Sámiráđi bargolávdegoddin.

Bargolávdegoddi galgá čađahit daid bargguid, maid Sámiráđđi dasa lea bidjan. Bargolávdegoddi fuolaha ráđi bargguid ja oktasaš áššiid ráđđečoahkkimiid gaskkas.

Bargolávdegoddi galgá geahččalit juksat ovttaoaivilvuođa áššiin, maid dat meannuda. Juos ovttaoaivilvuohta ii juksojuvvo, de ášši sáddejuvvo ráđđái loahpalaš mearrádeami várás.

8 § LAHTTOVUOĐA MIEĐEHEAPMI SÁMIRÁĐIS

Sámiráđđi mearrida, evttohuvvojit go lahttovuođa ohcan ođđa searvvit váldot mielde Sámiráđi lahttun. Sámekonfereansa loahpalaččat dohkkeha ođđa organisašuvnnaid lahttovuođa Sámiráđi áššemeannudeami vuođul.

9 § SÁMIRÁĐI LAHTTOVUOĐA  NOHKAN JA MASSIN

Sámiráđi lahttovuohta nohká, juos miellahttosearvi ieš geassáda lahttosearvin Sámiráđis dahje miellahttosearvi heaittihuvvo.

Sámiráđi lahttovuohta manahuvvo dalán Sámiráđi mearrádusa vuođul, juos

1) miellahttosearvi ieš mearrida, ahte dat ii šat sáhte dohkkehit Sámiráđi njuolggadusaid, sámepolitihkalaš ulbmiliid, politihkalaš prográmmaid ja doaimmaid;

2) lahttoorganisašuvdna geavatlaš politihkastis dahje politihkalaš doaimmastis meannuda ja addá cealkámušaid Sámiráđi politihkalaš ulbmiliid dahje prográmmaid vuostá;

3) miellahttosearvvi ráhkadat dahje ulbmilat nuppástuvvet dakkárin, ahte dat eai šat heive oktii Sámiráđi njuolggadusaiguin, ulbmiliiguin ja politihkalaš juksanmeriiguin.

Sámiráđi lahttovuođa massinmearrádusas sáhttá váidit samekonferensii loahpalaš mearrideami várás. Sámiráđi mearrádus lea fámus dassážii, go sámekonfereansa lea loahpalaččat mearridan ášši. 

10 § RÁĐĐEČOAHKKIMAT 

Sámiráđđi čoahkkana unnimustá oktii jagis dakkár áigge ja báikkis, man ráđđi ieš mearrida. Juos ráđđi ieš ii leat mearridan ráđđečoahkkima áiggi ja báikki, de dan mearrida bargolávdegoddi.

Sámiráđi jođiheaddji gohčču Sámiráđi čoahkkimii unnimustá mánu ovdal mearriduvvon čoahkkináiggi. Ráđđi sáhttá bovdejuvvot čoahkkái oanehutge áiggis hohpolaš áššiid gieđahallama várás.

Čoahkkinbovdejumis galgá leat mielde Sámiráđi bargolávdegotti gárvvistan áššelistá. Sámiráđđi mearrida loahpalaš áššelisttá čoahkkima álggus. Sámiráđi čoahkkimiid jođiha Sámiráđi ovdaolmmoš. Juos jođiheaddji ii sáhte boahtit čoahkkimii, de ráđđecoahkkima jođiha dat várrejođiheaddji, gean Sámiráđđi nammada čoahkkinjođiheaddjin. Ráđđečoahkkimis čállojuvvo beavdegirji, mii sáddejuvvo ráđi jođiheaddjái, várrejođiheddjiide, eará ráđđelahtuide, vejolaš lávdegottiide, miellahttoservviide ja sámiid álbmotválljen orgánaide. Dat olbmot, geaidda ráđđečoahkkin lea addán dán ovddasvástádusa, galget dárkkisit ja dohkkehit ráđi beavdegirjjiid ovdal go dat sáddejuvvojit.

11 § ČÁLLINGODDI JA VÁLDOČÁLLI

Sámiráđis lea čállingoddi, man jođiha váldočálli. Ráđđi nammada váldočálli.

12 § SÁMEKONFEREANSA

Sámekonfereansa lágiduvvo juohke njealját jagi. Sámiráđis lea ovddasvástádus konferánssa válbmemis ja lágideamis. Gohččun galgá sáddejuvvot maŋemustá guokte (2) mánotbaji ovdal go konfereansa lágiduvvo.

Dása lassin Sámiráđis lea maid vejolašvuohta gohččut čoahkkái liigesámekonfereanssa Gohččuma liigesámekonferensii galgá sáddet unnimustá ovtta (1) mánotbaji ovdal go konfereansa lágiduvvo. Gohččumis galgá leat mielde diehtu, manin liigesámekonfereansa lágiduvvo, ja áššelistu.

Sámekonfereanssa mearridanválddálaš sáttagottit leat Sámiráđi Suoma, Norgga, Ruoŧa ja Ruošša beali miellahttoservviid ovddasteaddjit. Sáttagottiide gullet 18 sáttaolbmo juohke riikkas.

Sámekonferánssa sáttaolbmuin lea vuoigatvuohta gieđahallat buot áššiid ja jienastit visot áššiin, mat sámekonfereanssas bohtet ovdan. Juohke sáttaolbmos lea okta jietna.

Sámekonfereansa lea mearridanválddálaš go unnimustá golmma (3) sáttagotti eanetlohku lea mielde.

Dábáláš sámekonfereanssat galget

a) válljet konfereanssa ságajođiheaddjiid ja čálliid

á) mearridit, mo konfereanssa beavdegirji dárkkistuvvo

b) gieđahallat Sámiráđi ja dan orgánaid doaibmačilgehusaid ja ráđi rehketdoalločilgehusa

c) válljet Sámiráđi lahtuid

d) gieđahallat áššiid, mat leat sáttagottiide addojuvvon diehtun unnimustá ovtta mánotbaji ovdal konfereanssa, ja áššiid, maid juohke sáttagotti eanetlohku dohkkeha gieđahallamii.

Dasa lassin sámekonfereansa sáhttá gieđahallat iežas mearrádusa vuođul eará áššiid, main ii dahkko loahpalaš mearrádusa.

Liigesámekonfereansa gieđahallá dušše daid áššiid, mat gohččumis leat čielgasit namuhuvvon.

13 § SÁMIRÁĐI KULTURLÁVDEGODDI

Sámiráđi kulturlávdegoddi vástida doarjjaortnegiin, mat čujuhuvvojit Sámiráđi bokte sámi kultureallimii Sámiráđi dohkkehan sierranas bargo- ja mearridanortnega mielde. Sámiráđđi dahje bargolávdegoddi sáhttá maiddái mearridit kulturlávdegoddái bargun válbmet ja/dahje lágidit kulturgullevaš lágidemiid.

Sámiráđđi nammada Sámiráđi kulturlávdegotti. Lávdegottis leat 5 lahtu. Juohke riikkas okta ja 5:át lahttu Sámiráđis. Lahtuid ja várrelahtuid doaibmaáigi lea guokte (2) jagi nu ahte doaibmaáigodat álgá ja nohká jahkemolsašumis. Sámiráđđi nammada kulturlávdegotti jođiheaddji.

Dáidda- ja kultursearvvit evttohit ieža ovddasteaddjiideaset. Dáidda- ja kulturservviid sajit galget molsašuddat servviid gaskkas, vai buot dáidda- ja kultursuorggit šaddet ovddastuvvot nu viidát go vejolaš. Juos lahttu dahje várrelahttu earrána lávdegottis doaibmabaji áigge, de su searvi evttoha ođđa lahtu loahppaáigodahkii.

14 § NJUOLGGADUSAID NUPPÁSTUHTTIN

Njuolggadusaid sáhttá nuppástuhttit dáinna lagiin:

a) Dábálaš sámekonfereanssa mearrádusa mielde dalle go juohke riikka sáttagotti eanetlohku doarju dan ja go unnimusat guokte goalmmádasa (2/3) konfereanssa buot mieldeorru sáttaolbmuin leat dan duohkin, dahje

á) Guovtti maŋŋálas dábálaš sámekonfereanssa mearrádusa mielde dalle go buot sáttagottiid eanetlohku goappáge konfereanssas lea dan duohkin.

15 § SÁMIRÁĐI HEAITTIHEAPMI

Sámiráđđi sáhttá heaittihuvvot guovtti maŋŋálas dábálaš sámekonfereanssa mearrádusain dalle go goappáge konfereanssa mearrádus dahkko guokte goalmmádasa (2/3) jietnalogu eanetloguin ja dalle go juohke sáttagotti eanetlohku lea  heaittiheami duohkin.

16 § NJUOLGGADUSAID FÁPMUIBOAHTIN

Njuolggadusat leat válbmejuvvon ja dohkkehuvvon suoma-, dáro-, ruošša-, sáme- ja ruoŧagillii. Buot giellaveršuvnnat leat ovttaláganat ja seamma doallevaččat.

Njuolggadusat bohtet fápmui go sámekonfereansa lea daid dohkkehan.